Naar inhoud springen

Tietê (rivier)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Tietê
De rivier de Tietê te Barra Bonita en Igaraçu do Tietê
De rivier de Tietê te Barra Bonita en Igaraçu do Tietê
Lengte 1.150 km
Hoogte (bron) 1.120 m
Debiet 2.943 m³/s
Bron Salesópolis, Serra do Mar
23° 34′ ZB, 45° 44′ WL
Monding Stuwmeer van Jupiá, Paraná
20° 38′ ZB, 51° 34′ WL
Zijrivieren Pinheiros, Tamanduateí, Piracicaba
Plaatsen São Paulo, Pereira Barreto, Santana de Parnaíba
Stroomt door Vlag van Brazilië Brazilië
Tietê (rivier) (Brazilië)
Tietê (rivier)
Tietê (rivier)
Het bekken van de Tietê
Het bekken van de Tietê
Portaal  Portaalicoon   Geografie

De Tietê (Portugees: Rio Tietê) is een rivier in de Braziliaanse staat São Paulo. Zij is 1.150 km lang en is vrij bekend in Brazilië, omdat zij door de metropool São Paulo stroomt.

De bron ligt in Salesópolis in de Serra do Mar, op 1120 m hoogte. Hoewel de bron hoogstens 22 km van de zee verwijderd is, stroomt zij in het begin vanwege een bergrug naar de andere richting, het binnenland in. Vanaf de bron stroomt de rivier door de staat São Paulo van het zuidoosten naar het noordwesten totdat zij in een kunstmatig meer stroomt. Dit meer wordt gevormd door de Jupiádam in de Paraná, in de gemeente Três Lagoas, op ongeveer 50 km van het stadje Pereira Barreto.

De naam Tietê komt voor het eerst voor op een kaart uit 1748: op de kaart d'Anville.[1] In het Tupi betekent het "waarachtige rivier", of "waarachtige wateren".

Bronnen van de Tietê

[bewerken | brontekst bewerken]

De bronnen van de Tietê liggen in het Park van de bronnen van de Tietê. Dit ligt in de gemeente Salesópolis. Het heeft een oppervlakte van ongeveer 134 hectare, waarvan al 9,6 hectare onder milieutoezicht staat.

In het begin, toen het park privébezit was, werd de oorspronkelijke plantengroei vernietigd. Toen het hierom door de staat São Paulo werd overgenomen, werden er werken uitgevoerd zodat er nu weer secundair bos groeit.

In het eerste deel van haar loop ontvangt de Tietê waterbijdragen van verschillende kleine zijriviertjes. Samen vormen zij een stroom met een fors debiet. Waar de rivier de gemeente Salesópolis binnenkomt, staat de Salesópolis (waterkrachtcentrale), een voormalige hydro-elektrische centrale, gebouwd in 1912 door het oude bedrijf São Paulo Tramway, Light and Power Company (Light). Hiermee is het een van de eerste centrales van Brazilië. De centrale genereerde elektriciteit door een kunstmatige waterval met een hoogte van 72m. Om de centrale ligt een park dat open is voor het publiek. Verder staat er een museum naast de fabriek. In 2008 is de productie van energie hervat.

  • Aanduiding van de bronnen van de Tietê
    Aanduiding van de bronnen van de Tietê
  • Bron van de Tietê in Salesópolis: het water kabbelt over stenen.
    Bron van de Tietê in Salesópolis: het water kabbelt over stenen.

Stroomgebied

[bewerken | brontekst bewerken]
Samenvloeiing van de Pinheiros en de Tietê (1929)

De Tietê loopt door het grootstedelijke gebied van São Paulo. Zij legt 1136 km af in het binnenland van de staat, tot aan de gemeente Itapura. Hier mondt zij uit in de Paraná, op de grens met Mato Grosso do Sul.

In de stad São Paulo loopt de Tietê naast de hoofdverkeersader Marginaal van de Tietê, die samen met de Marginaal van de Pinheiros het hoofdverkeerssysteem vormt van de stad. Men schat dat ongeveer 2.000.000 voertuigen dagelijks gebruikmaken van elk van deze wegen[2]

Niet ver voorbij de stad São Paulo komt de Tietê in de gemeente Santana de Parnaíba bij de hydro-elektrische centrale van Edgar de Souza en verderop bij de hydro-elektrische centrale van Rasgão en tussen deze twee de Pirapora do Bom Jesus (dam). Beide hydro-elektrische centrales werden gebouwd door het voormalige Light, dat veel heeft bijgedragen aan de opwekking van energie voor de stad São Paulo.

De Tietê draineert een areaal van zes hydrografische subbekkens (de hoge Tietê, Sorocaba/Médio Tietê, Piracicaba-Capivari-Jundiaí, Tietê/Batalha, Tietê/Jacaré en de Lage Tietê) in een van de rijkste (ook aan afval) gebieden in het Zuidelijk halfrond en passeert 62 rivier-gemeenten. Volgens archeologen is het slechts zesduizend jaar geleden dat populaties het hydrografische bekken van de Tietê gebruikten, een rivier die ook belangrijk was gedurende de tijd van de Bandeirantes.

Gebruik van het hydro-elektrisch potentieel

[bewerken | brontekst bewerken]
Stuwdam van de Barra Bonita

Over de lengte van de Tietê zijn veel stuwdammen gebouwd om het hydro-elektrisch potentieel te benutten. Een onvolledige opsomming:

Bevaarbaarheid van de waterweg Tietê-Paraná

[bewerken | brontekst bewerken]
Toerisme in Barra Bonita, in de staat São Paulo.

In verschillende stuwdammen, bijvoorbeeld de Barra Bonita werden schutsluizen gebouwd om scheepvaart verkeer mogelijk te maken. Vele barkassen of pontons transporteren het product van de regio tegen een prijs die lager is dan wegtransport. De waterweg Tietê-Paraná maakt scheepvaart mogelijk over een afstand van 1.100 km tussen Conchas aan de Tietê en São Simão en dan, naar boven naar Itaipu, in totaal 2.400 km waterweg. Zij vervoert reeds meer dan een miljoen ton granen(maïs)/jaar, over een gemiddelde afstand van 700 km. Als we de ladingen met een korte afstand zoals zand, steenslag en suikerriet meetellen, dan vervoert de rivier ongeveer 2 miljoen ton.[4] Van deze waterweg is de Tietê over een lengte van 450 km volledig bevaarbaar.[5][6]

Vervuiling en milieudegradatie

[bewerken | brontekst bewerken]
De Tietê rivier in São Paulo, een oude briefkaart.
Marginal Tietê, met de Tietê-rivier, in São Paulo.
Vervuiling van de stad Salto, binnenstad van São Paulo.

De Tietê is economisch gezien een van de belangrijkste rivieren voor de staat São Paulo en voor het land Brazilië, maar is zij het meest bekend om haar milieuproblemen. Vooral in het gedeelte dat door de stad São Paulo loopt. De vervuiling van de Tietê-rivier begon niet lang geleden. Zelfs in de jaren zestig was er nog vis in het deel van de rivier dat in de stad loopt. De milieu problemen begonnen in de jaren twintig met de bouw van de Guarapiranga (dam), door de Canadese firma Light, voor de latere generatie van elektrische energie in de hydro-elektrische centrales Edgar de Souza en Rasgão, in Santana de Parnaíba. Deze ingreep wijzigde het waterregiem in de stad en ging samen met herstelwerkzaamheden door Light, waardoor de bedding van de rivier minder bochtig werd in de regio tussen Villa Maria en Freguesia de Ó (stad van O).

Al in de jaren twintig en dertig werd de rivier gebruikt voor sportvissen en bootraces. In deze periode werden boot-raceclubs gesticht, zoals Tietê en Espéria, clubs die nu nog bestaan.

De achteruitgang van de rivier door industriële vervuiling en huishoudelijk afval in het gedeelte van groot São Paulo ontstond vooral door industrialisatie en ongecoördineerde expansie in de jaren 1940 tot 1970. De stedelijke bevolking groeide van 2.000.000 in 1940 naar 6.000.000 inwoners in de jaren zestig. Dit proces van degradatie vanaf de jaren veertig vond ook plaats in de voornaamste zijrivieren van de Tietê-rivier, zoals de Tamanduateí en de Aricanduva. De Tamanduateí is gevaarlijker vanwege veel industrieel afval afkomstig van de grote fabrieken van dat gebied. Grote expansie van het nationale industriële park zonder milieumaatregelen resulteerde in de snelle neergang van het recreatief gebruik van de Tietê-rivier. In de jaren zestig en zeventig was de politieke wil van de regering afwezig, door falend bewustzijn en afwezigheid van milieu voorlichting. Daarbovenop een militaire dictatuur die elk initiatief voor herstel ongedaan maakte. Het gevolg was vervuiling van de rivier tot een onaanvaardbaar niveau in de jaren tachtig.

In de jaren tachtig contracteerde de Gouverneur van de staat de studies van SANEGRAN (sanitatieplan van Groot São Paulo door ENGEVIX, onder coördinatie van milieu-ingenieur Jorge Paes Rios). Uiteindelijk werd het werk nooit uitgevoerd vanwege de enorme kosten en het gebrek aan politieke wil.

In September 1990 maakte Radio Eldorado een live programma met twee verslaggevers. De eerste, eigenaar van Radio Eldorado, in São Paulo varend over de Tietê, gaf commentaar over de vervuiling van het water in de rivier. De ander, van de Braziliaanse dienst, die zond uit vanuit Londen via radio Britannica BBC, voer over heldere wateren van de Theems in Londen en becommentarieerde de kwaliteit van die rivier, die een proces doormaakte van herstel sinds de jaren vijftig. Dit radioprogramma bracht veel teweeg.

Een niet gouvernementele organisatie, Pro-Tietê Vereniging Nucleus, geleid door Mário Mantovani, werd de stem voor een schonere rivier. Een petitie voor het reinigen van de rivier werd door meer dan een miljoen burgers ondertekend en was daarmee een van de politiek belangrijkste in het land.

Het Tietê-project

[bewerken | brontekst bewerken]

Verrast door zo'n sterke wil vanuit het volk ordonneerde de gouverneur van São Paulo (staat), verkozen in oktober 1990, de Sabesp (een bedrijf voor normaal onderhoud van de staat), om de rivier op te schonen. De Staat zocht tezelfdertijd hulp van de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank en stelde een project voor gebaseerd op de voormalige studies van SANEGRAN. De moeilijke taak om een einde te maken aan de vervuiling van de rivier afkomstig van de afvoer van de Metropolitane Regio van São Paulo kreeg de naam Project Tietê. Het werd niet een exclusief gouvernementeel project, maar steunde ook op intensieve participatie van organisaties uit de gemeenschap. Het Project Tietê werd een van de belangrijkste milieuprojecten van het land.

Vervuiling zichtbaar in de wateren van de rivier gaande door Santana de Parnaíba, ten westen van de Metropolitane Regio van São Paulo

Na meer dan 16 jaar is het opschonen van de Tietê nog ver af van het gewenste niveau, maar er is hoopgevende vooruitgang gemaakt. Eind jaren negentig is de vuilverwerking vergroot. De Sabesp vergrootte de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Barueri, 20 km van de stad São Paulo en opende stroomopwaarts van de stad vergelijkbare installaties in Parque Novo Mundo, San Miguel en ABC.

In het begin van het programma werd niet meer dan 20% van de gecollecteerde afval in de stad São Paulo zelf behandeld. In 2004 was dat gestegen naar 62% (inclusief primaire en secundaire behandeling) en dit moet oplopen naar 90% dat aan het einde van het programma. Het vervuilde gedeelte van de Tietê, dat in de jaren negentig 100 km bedroeg, is geleidelijk verminderd gedurende de uitvoering van het project. Men moet echter niet vergeten dat over de lengte van de rivier, buiten de stad São Paulo zelf, alle gemeenten van het bekken van de Tietê afval verzamelen, maar dat afval niet professioneel behandelen, wat aantoont dat er nog veel te doen is. Het schoonmaakprogramma van de Tietê focust ook op de controle van industrieel afval.

Volgens het gouvernement verenigden 1200 industrieën, corresponderend met 90% van het industrieel afval geloosd in de rivier, zich met het project en stopten met het dumpen van allerlei afval, waaronder besmettelijk afval, in de rivier. Sinds het begin van het project in 1992 heeft het project meer dan 1,5 miljard dollar gekost. Echter, volgens milieu experts is er nog sprake van diffuse vervuiling bestaande uit zure regen, stof, afval en vuil van auto's. Deze blijven veelal via geultjes gaan die niet uitmonden in het rioleringsnetwerk, maar rechtstreeks in de Tietê.

Afkalving en overstromingen

[bewerken | brontekst bewerken]
De Tietê in de gemeente Salto.

Los van het vervuilingsprobleem is de Tietê ook nog berucht vanwege een ander probleem: afkalving veroorzaakt door overstromingen. De Tietê was altijd een meanderende rivier, maar vanwege de aanleg van hoofdwegen aan weerszijden van de rivier (marginalen), was het noodzakelijk het natuurlijk verloop aan te passen. Deze hoofdwegen waren op de flanken van de rivier gebouwd, waar de ondergrond van nature moerassig is en in feite onderdeel vormt van het natuurlijke vloedgebied van de rivier.

De groei van de stad heeft het bekken van de Tietê in de regio van de metropool São Paulo ondoorlaatbaar gemaakt: asfalt, daken, trottoirs en pleintjes voorkomen dat het water in de grond dringt en tijdelijk opgevangen wordt om later langzaam in de rivier te sijpelen. Een groot percentage van de regenval stroomt meteen naar een drainage en vandaar uiteindelijk in de Tietê, die, wegens gebrek aan capaciteit niet in staat is het volume te absorberen. Dit leidt weer tot overstromingen en wateroverlast. Stimulerende maatregelen om het water vast te houden, zou een groter bewustzijn van de bevolking eisen om het ondoordringbaar maken van de grond te voorkomen.

Naast water gedragen ziektes, tyfus, hepatitis en leptospirose, worden huizen, meubelen, auto's en documenten beschadigd of vernietigd. De vloedstanden in de Tietê bedreigen uiteindelijk niet alleen de economie van de stad maar tevens de economie van staat en land.

De marginalen, inclusief die langs de Pinheiros (rivier) verbinden Noord en Zuid Brazilië, geven toegang tot veel hoofdwegen, zoals de President Dutra Hoofdweg, Ayrton Senna snelweg, Fernão Dias snelweg, dos Bandeirantes snelweg, Anhanguera weg, Castello Branco snelweg, Raposo Tavares snelweg, Régis Bittencourt snelweg, Rodovia dos Imigrantes (snelweg van de immigranten) en Rodovia Anchieta); toegang tot Luchthaven Congonhas, de Internationale Luchthaven São Paulo Guarulhos en de Haven van Santos, de belangrijkste van het land. Een onderbreking van het verkeer over de marginalen veroorzaakt stopzetting van het openbaar vervoer, de levering en marketing van producten, industrie enz.

Doorsnee sectie rivier bij een normale waterstand
Doorsnee na een regenachtige dag: de rivier overstroomt de weg en spoelt over het overstromingsgebied van de hoofdwegen

Het stijgen van het water begint zodra de Tietê plots een groot volume water te verwerken krijgt van haar zijrivieren zoals de Aricanduva (rivier) die duizenden kubieke meters water in een paar minuten levert. Het duurt enige tijd voor de snelheid van het water in de Tietê stijgt tot het gewenste niveau, gedurende welke tijd de rivier buiten haar oevers treedt. Vanwege dit hydraulisch fenomeen heeft de Tietê aan haar flanken een oppervlak nodig om het vloedwater te absorberen. Dit areaal bestaat en is gesitueerd enkele meters onder de hoofdwegen op haar oevers. Als het bevloeiings-areaal schoon is, zonder onkruid, afval of hutjes van mensen, is het equilibrium perfect: de vloed komt maar kan de hoofdwegen langs de oevers niet bereiken, laat staan de straten in de buurt. Gouverneurs en technici hebben gedurende de laatste tientallen jaren de bedding van de rivier niet voldoende gedregd of hebben soms verkeerde maatregelen genomen, zoals het proberen om de rivier op de diepen tijdens het regenseizoen.

Het bekken van de Tietê-Paraná.

Tussen 2002 en 2006 ronde de toenmalige gouverneur van de staat, Geraldo Alckmin, een groot project af bestaande uit het opdiepen en "urbanisatie" van de flanken van de rivier, een werk dat begon in de jaren tachtig. Deze verdieping werd gedaan middels het dreggen van de rivier, terwijl het verdiepen ook geschiedde met explosieven en onderwater perforatie. De hoofdwegen op de oevers van de Tietê werden niet overstroomd tussen 2001 en 2004. Op 25 Mei 2005, ontstond er plots een nieuwe overstroming, veroorzaakt door een geweldige stortbui. De tweede grootste sinds 1943 volgens de krant (Folha São Paulo) en die volgens de gemeentelijke autoriteiten en experts een bijzondere verbreding van de Tietê zou vereisen. Vanaf toen hebben stortbuien echter niet geresulteerd in een rivier die buiten haar oevers trad.

Plaatsen

[bewerken | brontekst bewerken]

De plaatsen gelegen aan de rivier de Tietê in volgorde stroomafwaarts:

Zijrivieren en stuwmeren

[bewerken | brontekst bewerken]

De Tietê heeft een aantal zijrivieren en stuwmeren. In volgorde stroomafwaarts:

De Tietê in kunst en cultuur

[bewerken | brontekst bewerken]

De Tietê wordt dikwijls behandeld in cultuur en kunst, als het symbool van de achteruitgang van de kwaliteit van het leven van de inwoners van São Paulo.

Een bekende serie die verbonden is met de Tietê-rivier is de "piraten van de Tietê" van de cartoonist Laerte. In deze serie varen bloedige piraten over Tietê, angst inboezemend over de stad. Onder de personages is referentie naar een kaaiman, die in werkelijkheid een paar jaren geleden in de Tiete werd gezien, waarschijnlijk verlaten door haar eigenaar. Deze kaaiman was gedoopt "Teimoso" (de koppige) om zijn voortdurende vluchten. Teimoso werd uiteindelijk gered door de brandweer, en vertoeft nu in de dierentuin van São Paulo.

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]
Zie de categorie Rio Tietê van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tietê_(rivier)&oldid=67513892"